Cultivar polbos é ético e poderíase facer nas augas de Galicia, explica un dos expertos que creou a nova tecnoloxía

Nova Pescanova espera que, para 2023, poidan ter operativa a primeira granxa de polbos do mundo, un proxecto punteiro e que ampliaría a oferta nun mercado onde a demanda excede por moito a subministración pesqueira.

Con todo, a iniciativa conta cun bo número de detractores, tanto fose como dentro da comunidade científica. Un dos maiores expertos neste campo, o doutor en bioloxía, investigador e docente Francisco Rocha Valdés, atende a Galiciapress para explicar os motivos desta polémica e derrubar o que ve como falsos mitos.

Rocha é un dos responsables de Galicia desenvolvese a tecnoloxía para póidanse criar polbos en catividade. A posibilidade de replicar estes proxectos en Galicia (a granxa de Pescanova estará en Canarias), os beneficios que pode ter para o medioambiente, ou a loita contra a sobrepesca e o furtivismo, son outros dos temas desta conversación. 

Pescanova expón abrir a primeira 'macrogranja' de polbos | Foto: EP

Onde uns ven un animal dunha intelixencia extraordinaria, outros ven unha delicatessen, acompañada de cachelos e pemento. O polbo está na fala da xente, ás veces de forma literal. Os plans de Nova Pescanova para instalar a primeira planta de cultivo de polbos en o mundo chocan co sentir de parte da comunidade científica e animalistas, que poñen en cuestión os aspectos éticos que supón integrar ao polbo na acuicultura. Pódese? Débese? Sofren? Moitas preguntas e non tantas respostas ante un proxecto que, economicamente, pode ser unha bomba.

Se falamos de polbos e outros cefalópodos, poucas persoas pódennos instruír mellor que Francisco Rocha Valdés, biólogo doutorado pola Universidade de Oviedo e profesor na Universidade de Vigo, onde leva máis dunha década impartindo, entre outras, materias como ‘Bioloxía dos animais acuáticos cultivables’ ou ‘Acuicultura’. Rocha participou, xunto a outros investigadores, no proxecto que logrou criar o primeiro exemplar de polbo en catividade no Instituto de Investigacións Mariñas CSIC de Bouzas, Vigo; patente coa que a empresa galega quere abrir un novo mercado.

O proxecto levantou moita controversia con grupos opositores a esta “macrogranja mariña” que a firma de Redondela prevé abrir nos próximos anos e para a que estima un investimento de 50 millóns de euros. Foi precisamente no IIM-CSIC, no que se desenvolveu esta iniciativa, onde Rocha realizou a súa tese. “Levo entre cefalópodos desde que empecei. É a miña liña de investigación. De feito, participei nalgún dos proxectos que deron como resultado a posibilidade do cultivo de polbo actualmente”, comenta o investigador e docente.

UN PRODUTO “EXTREMADAMENTE INTERESANTE”

Ningunha dúbida queda ao redor da pericia de Rocha nesta materia, polo que contar cun guía como el nun tema tan escabroso como este permite lanzar un pouco de luz ao redor dunha polémica que el desagrega en “varios factores”. 

Desde o punto de vista da nutrición, o caso particular do polbo resulta extremadamente interesante pola cantidade de biomasa en forma de carne

“O cultivo de cefalópodos é algo que se persegue desde hai moito tempo. Desde o punto de vista da nutrición, o caso particular do polbo resulta extremadamente interesante pola cantidade de biomasa en forma de carne que se pode obter. Son animais cunha produción moi alta para a acuicultura, e por tanto un moi bo candidato”, sostén .

Nesa liña, o polbo goza dunhas calidades que o converten nun produto ideal: crecemento rápido, fácil, e, sobre todo, en moita cantidade por individuo. “Nun ano, ano e medio, un polbo pode pesar 4 ou 5 ilos”, destaca Rocha, algo que “non se consegue con ningunha outra especie”. Para que nos fagamos a unha idea, obter ese peso da cría do salmón custaríanos cinco anos de traballo.  

Por iso o polbo resulta unha especie tan sedutora e por iso perséguese a súa cría “desde os anos 60, cando houbo os primeiros intentos de cultivo de cefalópodo”. Manter os adultos no laboratorio é relativamente sinxelo, máis aló de complicacións derivadas da súa condición de animais territoriais e os conflitos que pode xerar iso con outros polbos, o complicado é a cría desde a larva, xa que é “moi difícil a súa supervivencia”.

Con todo, os críticos poñen o foco sobre a idiosincrasia dun animal como o polbo, ao que definen como sensible, moi intelixente e fráxil, o que suscita dilemas éticos. “Falamos de animais cun sistema nervioso complexo, que poderiamos considerar equivalente á dun vertebrado. Por iso incorporouse dentro da listaxe de organismos con capacidade de sentir dor. Os cefalópodos son o único invertebrado sometido a un comité de ética dentro da normativa de investigación".   

POR QUE POLBOS NON PERO RODABALLOS SI?

É a capacidade cerebral dos cefalópodos a que esperta esta reticencia dun sector da comunidade científica a que se utilicen para o cultivo polo sufrimento e o estrés que isto lles podería causar. É distinto criar un polbo que un rodaballo? “Depende”, di Rocha, “porque desde o punto de vista ético, a gandería non se podería facer. Non se poderían ter criadeiros de porcos. Todo depende”, argumenta o científico.

“Desde o meu punto de vista os críticos deste cultivo pecan, en certa maneira, de falta de coñecemento. Baséanse na idea de que estes animais desenvolverán problemas de estrés, e non é así. Os científicos que desenvolvemos o cultivo de cefalópodos fixémolo teniendo en cuenta todo este tipo de criterios éticos”, argumenta o investigador. É xusto grazas a isto, ao someterse a comités de ética, que o polbo se puido desenvolver en catividade, xa que, de non facerse segundo eses parámetros, non sobreviviría.

“Os sistemas de cultivo actuais desenvoltos desde o punto de vista científico e cos que se vai a traballar xa contemplan que non haxa crueldade animal, teñen un criterio de benestar animal, de modo que non existen estes problemas cos que fan campaña os críticos”, afirma Rocha. Con todo, matiza que todo isto é “o que se fixo en investigación” e que non pode responder por como se fagan as cousas por parte de Pescanova.

“Se en acuicultura o animal sofre non haberá produción, non será rendible, porque enfermará e morrerá. Asegúroche que se nun cultivo con 10.000 animais hai un só animal enfermo virá abaixo toda a produción”, resume Rocha.

“PODERÍA FACERSE EN GALICIA”

A produción do polbo ten que darse nunhas condicións moi precisas e as augas da Palma son ideais para este cultivo porque as condiciones da auga son adecuadas e a temperatura favorece que o desenvolvemento sexa rápido. Rocha, que publicou diversos estudos sobre as augas das Illas Canarias, coñece ben esa contorna, aínda que asegura que a localización do proxecto atende exclusivamente a criterios produtivos.

“Esta planta podería facerse en Galicia, pero o rendemento sería máis lento porque a auga é un pouco máis fría”, asegura. “Non hai ningún problema para desenvolvelo aquí, simplemente responde a que as condicións das Canarias fan un cultivo máis eficiente”, indica.

“DEIXAR DE CONSUMIR NON É A SOLUCIÓN”

Ata o de agora, Pescanova tratou de esquivar a polémica e simplemente limitouse a subliñar que o consumo de polbo manterase pese ao enfado dos animalistas. Sobre se sería unha solución deixar de consumir polbo, Rocha defende que “non é unha boa solución”. “Basicamente porque todos temos que comer”, sentenza.

“Nas clases de acuicultura sempre recordo: sen acuicultura, de onde vén a comida? Temos que comer sen a acuicultura, descartando a produción en terra, só queda a pesqueira. E cando pescas corres o risco de sobreexplotar, de destruír as poboacións naturais, destruír o medioambiente, extinguir especies… A acuicultura é un complemento á actividade pesqueira”, destaca o docente da Universidade de Vigo.

A ACUICULTURA: CONSERVACIÓN DO MEDIO, RESPIRO PARA Os CALADOIROS…

A continuación, valora a acuicultura como un método para coidar o medioambiente, xa que tamén pode utilizarse para repoboar e reintroducir especies, como se fai xa co salmón en moitas plantas españolas. O cultivo en catividade tamén abre a porta para continuar con investigacións e experimentación que nos permitan coñecer máis sobre estes animais, aínda que o obxectivo prioritario de Pescanova é lograr un beneficio económico.

Desta forma, o proxecto da compañía galega descargaría en gran medida parte da gran presión que soportan os caladoiros galegos, baixo mínimos tras anos de sobrepesca, pero tamén zonas do litoral de Marrocos ou Mauritania, que agora concentran gran parte da produción de polbo e nas que Rocha tamén levou a cabo as súas investigacións. Pola outra banda, podería ser un método para loitar contra o furtivismo, xa que, ao ampliar a oferta, esta economía mergullada veríase condicionada. A pesar de todo, Rocha é pesimista neste sentido, xa que considera que o furtivismo “se presenta en especies de gran valor”.

De esquerda a dereita: Susana Soto, Fran Ramil, Sara Castelo, Marta Gil, Belén Calero, Ana Ramos e Francisco Rocha en 2014 | Foto: DUVI

Queda en dúbida o golpe que pode supoñer este novo mercado á economía galega, xa que moitas familias dependen das capturas de polbo, pero para Rocha non debe verse esta nova vía como un inconveniente senón como unha oportunidade, e lembra os sistemas de engorde de polbo desenvolvidos nos anos 90.

“A produción de polbo pode producir moitas vantaxes, pero hai que entender que é complementario á pesca, non que o vaia a substituír. O polbo non vai ser só de acuicultura, porque hai moita demanda e unha planta non o vai a solucionar. Sempre haberá intereses para seguir capturando. Pero en épocas de veda as confrarías poderían apoiarse no cultivo para contar cun ingreso fixo e permanente que non dependa de peches de caladoiros ou cotas de capturas”.

De calquera forma, Rocha o que demanda son “máis estudos” para poder contar con máis certezas. “Sempre fan falta estudos. Sempre fai falta traballar e avanzar nestes campos. Sempre son necesarios. Mesmo con cultivos de especies que levan anos en acuicultura: sempre se pode mellorar, sempre se pode optimizar”, conclúe.